ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΚΟΥΣΤΩ, Η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Το βιβλίο ανήκει στη σειρά της εγκυκλοπαίδειας Κουστώ, με γενικό τίτλο «Ο κόσμος του ωκεανού». Η σειρά αποτελείται από βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, τα οποία αφορούν το θαλάσσιο και παραθαλάσσιο περιβάλλον, ενώ αναφέρονται και σε θέματα προστασίας της φύσης. Τα βιβλία είναι εικονογραφημένα από την ομάδα του διάσημου ωκεανογράφου Ζακ-Υβ Κουστώ.

Το συγκεκριμένο βιβλίο παρουσιάζει μια ποικιλία θεμάτων που συσχετίζεται με την αναπαραγωγή των θαλάσσιων όντων: από όλες τις πιθανές και απίθανες μεθόδους που χρησιμοποιούν τα ζώα της θάλασσας για να αναπαραχθούν ως την προστασία των απογόνων και τη σχέση της αναπαραγωγής με τη διαδικασία της εξέλιξης.

Το βιβλίο περιλαμβάνει περιεχόμενα, εισαγωγή και 14 κεφάλαια.

Τα περιεχόμενα παρουσιάζονται με τον ίδιο πρωτότυπο τρόπο όπως σε όλα τα βιβλία της σειράς. Ο τίτλος δηλαδή της εισαγωγής και κάθε κεφαλαίου περιέχεται σε ένα κειμενάκι που εξηγεί το θέμα.

Η εισαγωγή ασχολείται με την πιθανότητα ύπαρξης ενός αθάνατου ζώου. Με αφορμή αυτό, ο συγγραφέας μας εξηγεί τους νόμους της φυσικής επιλογής και τη σημασία που έχουν τόσο η γέννηση όσο κι ο θάνατος για την επιβίωση του είδους. Στην εισαγωγή  χρησιμοποιείται, για να ευαισθητοποιήσει σχετικά με το θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος, η ανθρωπική θεωρία, δηλαδή μια θεωρία που θεωρεί τον άνθρωπο ως στόχο της εξέλιξης και όχι ως ένα τυχαίο προιόν της. Η εισαγωγή έχει τόνους μελλοντολογικής αισιοδοξίας ως προς την ανθρώπινη και συγκεκριμένα ιατρική πρόοδο.

Κεφάλαιο 1: «Η γονιμότητα της θάλασσας»

Σε αυτό το κεφάλαιο, εξηγούνται οι αιτίες της καταπληκτικά μεγάλης γονιμότητας των περισσότερων θαλάσσιων πλασμάτων και παρουσιάζονται παραδείγματα.

Κεφάλαιο 2: «Παράγοντες ελέγχου ισορροπίας»

Το κύριο θέμα αυτού του κεφαλαίου είναι οι φυσικοί παράγοντες που ελέγχουν τον υπερπληθυσμό της θάλασσας και γενικά συντελούν στην οικολογική ισορροπία και σταθερότητα.

Κεφάλαιο 3: «Η επιβίωση του ικανότερου»

Αυτό το κεφάλαιο πραγματεύεται ζητήματα βιολογικής εξέλιξης και διηγείται, σε γενικές γραμμές, την εξελικτική ιστορία των ψαριών. Εικονογραφείται με εξελικτικά επιτυχημένα παραδείγματα θαλάσσιων πλασμάτων.

Κεφάλαιο 4: «Ο χάρτης του θησαυρού»

Αυτό το κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στο DNA, το χαρακτηριστικό του πυρήνα των κυττάρων  που κωδικοποιεί τα κληρονομικά χαρακτηριστικά των οργανισμών. Συγκεκριμένα, περιγράφονται περιληπτικά και με απλά λόγια η δομή του, οι λειτουργίες του, ιδίως η εμπλοκή του στη δημιουργία νέων κυττάρων, και η ιστορία της ανακάλυψής του.

Κεφάλαιο 5: «Αναπαραγωγή χωρίς γονιμοποίηση»

Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται μονοκύτταροι αλλά και πολυκύτταροι οργανισμοί που αναπαράγονται χωρίς γονιμοποίηση και εξηγούνται οι λόγοι προσαρμογής για τους οποίους οι παρουσιαζόμενοι οργανισμοί χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο  για τον πολλαπλασιασμό τους.

Κεφάλαιο 6: «Αναπαραγωγή με γονιμοποίηση»

Σε αυτό το μεγάλο κεφάλαιο, εξηγείται η εξελικτική σημασία της αναπαραγωγής με γονιμοποίηση και παρουσιάζεται ένα ευρύ φάσμα θαλάσσιων πλασμάτων των οποίων η διαιώνιση του είδους γίνεται με γονιμοποίηση.  Εξερευνάται η εξελικτική  πορεία των μεθόδων αναπαραγωγής με γονιμοποίηση από τις απλούστερες ως τις πιο σύνθετες, που περιλαμβάνουν και φροντίδα των νεογνών.

Κεφάλαιο 7: «Ειρηνικό ειδύλλιο»

Αυτό το κεφάλαιο απαντάει στο ερώτημα: «Πώς τα ψάρια και τα θαλάσσια ζώα γενικά προσελκύουν το ταίρι τους;» και παρατίθενται παραδείγματα από τις διάφορες τακτικές προσέλκυσης.

Κεφάλαιο 8: «Βία με κίνητρο το σεξ»

Σε αυτό το κεφάλαιο, δίνονται παραδείγματα θαλάσσιων ζώων τα οποία  στην τελετουργία ζευγαρώματος και στον καθορισμό του εδάφους τους  χρησιμοποιούν βία.

Κεφάλαιο 9: «Αναπαραγωγή στην τύχη»

Αυτό το κεφάλαιο αφορά κυρίως την επίδειξη παραδειγμάτων από θαλάσσια πλάσματα που δεν φροντίζουν τα αυγά ή τα νεογνά τους. Περιλαμβάνει όμως και πολλά άλλα θέματα: το φαινόμενο του ευτροφισμού  στη θάλασσα, που προκαλείται από τον υπερπληθυσμό ενός είδους μικροοργανισμού, τη διεργασία της ανακύκλωσης θρεπτικών στοιχείων στη θάλασσα, τις αλλαγές της τροφικής αλυσίδας ως προς τον πληθυσμό με βάση τις εποχές, τη θαλασσοκαλιέργεια και το ρόλο των επιδρομέων στην εξέλιξη και στον κύκλο της ζωής.

Κεφάλαιο 10: «Ενδομήτρια προστασία»

Σε αυτό το κεφάλαιο ο αναγνώστης μαθαίνει όχι μόνο τα σχετικά με τα θαλάσσια θηλαστικά, αλλά και πιο παράξενες περιπτώσεις, όπως τα ωοζωοτόκα ψάρια, δηλαδή ψάρια που γεννούν αυγά αλλά η εκκόλαψη τους γίνεται μέσα στο σώμα του ψαριού.

Κεφάλαιο 11: «Φροντίδα των γονέων για τα μικρά»

Αυτό το κεφάλαιο αναλύει την εξελικτική σημασία των γονέων για τα μικρά, τη σχέση της με την ικανότητα για μάθηση και παρουσιάζει  το παράδειγμα των θαλάσσιων θηλαστικών.

Κεφάλαιο 12: «Διαστροφές»

Αυτό το κεφάλαιο πραγματεύεται τα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν στα ζώα σε αντικανονικές καταστάσεις, όπως υπερπληθυσμός ή αιχμαλωσία από ανθρώπους.

Κεφάλαιο 13: «Η ωραιότητα»

Αυτό το κεφάλαιο αποτελεί αφορμή για την παράθεση εξαιρετικών και ασυνήθιστων φωτογραφιών.

Κεφάλαιο 14: «Η πράξη της ζωής»

Αυτό το κεφάλαιο είναι ένα ποίημα που διηγείται με στίχους την εξέλιξη της ζωής, από το πιο πρωτόγονο φύκος ως τον άνθρωπο και τα όνειρά του για διαστημικά ταξίδια.

Προσωπική άποψη

Το βιβλίο αυτό μπορεί να θεωρηθεί από τα πιο ευχάριστα της σειράς. Πραγματεύεται τη συνέχιση της ζωής στα διάφορα θαλάσσια ζώα, από τους μικροοργανισμούς του πλανγκτού  ως τις φάλαινες, μέσω των σταδίων προσέλκυση, ζευγάρωμα, γέννηση και φροντίδα των νεογνών. Το θέμα της συνέχισης της ζωής μέσω των απογόνων είναι εξαιρετικά συγκλονιστικό, σχεδόν μαγικό θα μπορούσε να πει κανείς.  Σε αυτό το βιβλίο, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί την άπειρη ζωτικότητα της φύσης και τον υπαρξιακό χαρακτήρα της γέννησης νέων πλασμάτων. Αυτή η υποσυνείδητη πλευρά των θεμάτων που πραγματεύεται το βιβλίο το κάνει, νομίζω, τόσο γοητευτικό και το διαφοροποιεί από τα, επίσης πολύ ελκυστικά, υπόλοιπα βιβλία της σειράς.

Όπως και τα υπόλοιπα βιβλία της σειράς, έχει έντονους φιλοπεριβαλλοντικούς τόνους. Τονίζει ιδιαίτερα τη θέση του ανθρώπου ως τμήμα της φύσης και μιλάει ενάντια στην αιχμαλωσία των ζώων για την ψυχαγωγία των ανθρώπων. Ο συγγραφέας, για να μιλήσει για τη θέση του ανθρώπου στη φύση και για το χρέος του για την προστασία του περιβάλλοντος, βασίζεται στην ανθρωπική αρχή, η οποία θεωρεί τον άνθρωπο ως στόχο της εξέλιξης και όχι ως ένα τυχαίο προϊόν της. Αυτή η θεωρία είναι κάπως αμφιλεγόμενη από τους ειδικούς, οπότε είναι πιθανόν αυτή η πλευρά του βιβλίου να μην αρέσει στον επιστήμονα. Η εισαγωγή έχει έναν τόνο μελλοντολογικής αισιοδοξίας και απόλυτης εμπιστοσύνης στα ιατρικά επιτεύγματα, τρόπος σκέψης συνηθισμένος κατά την εποχή που γράφηκε η σειρά. Όμως, στο σύγχρονο αναγνώστη, που έχει έρθει αντιμέτωπος με νέες ασθένειες, αναζωπύρωση παλιότερων ασθενειών, εξάπλωση ασθενειών που οφείλονται στο σύγχρονο τρόπο ζωής και στη ρύπανση, ακούγεται κάπως ειρωνικό.

Είναι προσιτό ακόμη και στον μη ειδικό αναγνώστη, καθώς υπάρχει ελάχιστη ορολογία και αυτή μόνο σε ένα κεφάλαιο, συγκεκριμένα σε αυτό που ασχολείται με το DNA.

Είναι πλούσια εικονογραφημένο και η εικονογράφηση δεν περιλαμβάνει μόνο φωτογραφίες αλλά και σχεδιαγράμματα που εξηγούν τις διάφορες διεργασίες.

Το κύριο ελλάτωμα του βιβλίου είναι η έλλειψη συνοχής σε μερικά απ’ τα κεφάλαια, όπου εκτός απ’ το κύριο θέμα, καλύπτονται και θέματα που δεν έχουν σχέση με τον τίτλο του κεφαλαίου ή έχουν μόνο έμμεση.  Ακόμη, μερικοί θα χαρακτήριζαν μεγάλο μέρος του εντυπωσιοθηρικό, καθώς το βιβλίο, για να γίνει κατανοητό στους μη ειδικούς, χρησιμοποιεί καθημερινές λέξεις του τύπου ειδύλλιο, βία, σεξ, γονείς και τα παρόμοια.

Άλλα προβλήματα διαπιστώνονται στη μετάφραση, η οποία κάνει το κείμενο ασαφές σε ορισμένα σημεία και συνεπώς δυσκολεύει την κατανόησή του. Επίσης, η επιστημονική ορολογία, η οποία ναι μεν είναι ελάχιστη αλλά όπου υπάρχει πρέπει να ακολουθούνται οι κανόνες της, δεν είναι μεταφρασμένη με σαφήνεια και δεν ακολουθείται η μεθοδολογία. Για παράδειγμα, το ωάριο το λέει «αυγό» πράγμα που δεν νομίζω ότι είναι ορθός όρος, καθώς στα σχολικά βιβλία βιολογίας ο θηλυκός γαμέτης ονομάζεται ωάριο, ενώ στην περίπτωση των φυτών ωοκύτταρο.

Γενικά, το θεωρώ ένα πάρα πολύ καλό και ενδιαφέρον βιβλίο, αρκετά αισιόδοξο ώστε να μην βαραίνει τον αναγνώστη, αλλά και αρκετά ανήσυχο ώστε να τον αφυπνίσει σχετικά με το περιβάλλον. Μπορεί να προκαλέσει ενδιαφέρον ακόμη και στον αδιάφορο για το περιβάλλον και την επιστήμη, λόγω του ελκυστικού στους πολλούς και «πιασάρικου» θέματος. Μπορεί να βοηθήσει στην ευαισθητοποίηση για την προστασία του περιβάλλοντος και στην ενημέρωση χωρίς να ταλαιπωρήσει τον μη ειδικό αναγνώστη με πολύπλοκους όρους. Τέλος, οι όμορφες και ασυνήθιστες φωτογραφίες των θαλάσσιων πλασμάτων που περιγράφει, τραβηγμένες από το πλήρωμα του «Καλυψώ» (το καράβι του Κουστώ), είναι ικανές να μαγέψουν τον οποιονδήποτε αναγνώστη.

Βαθμολογία: 9/10

Τίτλος σειράς: Εγκυκλοπαίδεια Κουστώ
Τίτλος βιβλίου: Η αναπαραγωγή στη θάλασσα
Εκδόσεις: Αλκυών
Μετάφραση: Όμηρος Αβραμίδης