Στο
καταπληκτικό αυτό βιβλίο, ο Όλιβερ Σάκς
αφηγείται τις ιστορίες ασθενών που
χάθηκαν στον παράξενο κόσμο των
νευρολογικών διαταραχών από όπου
αδυνατούν καταπώς φαίνεται να δραπετεύσουν.
Πρόκειται για μελέτες ανθρώπων που
έχασαν τη μνήμη τους και συνάμα το
μεγαλύτερο κομμάτι από το παρελθόν
τους· που δεν μπορούν
πλέον να αναγνωρίσουν άτομα και κοινά
αντικείμενα· που τα μέλη του σώματός
τους τους μοιάζουν ξένα· που πάσχουν
αλλά είναι μολαταύτα προικισμένοι με
ανυπέρβλητο καλλιτεχνικό ή μαθηματικό
ταλέντο. Στην έξοχη και συμπονετική
αφήγηση του δρα Σάκς, κάθε ιστορία είναι
μια μοναδική και βαθιά ανθρώπινη μελέτη
της ζωής που παλεύει ενάντια σε απίστευτες
αντιξοότητες. (από το οπισθόφυλλο)
Προσωπική άποψη
Ο
τίτλος είναι αστείος, αλλά το βιβλίο
είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον.
Πρόκειται για ιστορίες ασθενών με
παράξενες νευρολογικές και εγκεφαλικές
παθήσεις.
Όμως,
δεν μειώνονται από τον συγγραφέα σε
απλές περιπτώσεις ασθενών: υπάρχει
χιούμορ, κατανόηση για τα ανθρώπινα
πάθη και βάσανα, δημιουργικότητα, ακόμη
και φιλοσοφικά και υπαρξιακά ερωτήματα
και άγχη. Μαζί με την επιστημονική
περιέργεια του γιατρού για το παράδοξο
κυριαρχεί και η ανθρωπιά για τους
ασθενείς του, προσόν απαραίτητο στην
ιατρική ώστε οι ασθενείς να οδηγηθούν
στην θεραπεία και την ανάρρωση. Οι
διηγήσεις αυτές χωρίζονται σε τέσσερις
θεματικές ενότητες με τίτλο: απώλειες,
εξάρσεις, ταξίδια, ο κόσμος των απλών.
Κάθε ενότητα ξεκινάει με έναν πρόλογο.
Υπάρχει και ένας γενικός πρόλογος, ο
οποίος εξηγεί τον τρόπο σκέψης που
οδήγησε στην συγγραφή του εν λόγω
βιβλίου. Κάθε περίπτωση ισούται με ένα
διήγημα. Στα περισσότερα διηγήματα
υπάρχει και ένα υστερόγραφο με
επιστημονικό σχολιασμό. Οι αφηγήσεις
που δεν έχουν υστερόγραφο είναι «Με το
αλφάδι», «Κεφαλή Δεξιά», «Ο λόγος του
Προέδρου», «Ουίττυ Τίκυ Ρέυ», «Υπόθεση
Ταυτότητας», «Οι Δαιμονισμένοι»,
«Ακράτεια Νοσταλγίας»,«Το πέρασμα στην
Ινδία», «Φόνος» και «Τα οράματα της
Χίλντεγκαρντ». Υπάρχουν επίσης
υποσημειώσεις και βιβλιογραφία με
δημοσιεύσεις, όπως στις επιστημονικές
εργασίες. Παρόλη την πλούσια παρουσία
υποσημειώσεων, θα επιθυμούσα μερικές
ακόμη, όπως την ύπαρξη μετάφρασης του
λατινικού αποφθέγματος στον «Λόγο του
Προέδρου», αν και υποψιάζεται κανείς
εύκολα τη σημασία του. Εκτός από τις
επιστημονικές αναφορές, υπάρχουν και
αναφορές σε λογοτεχνικά έργα, όπως στα
βιβλία του Τόμας Μαν, σε ένα διήγημα του
Μπόρχες, σε έργο του Άγγλου ποιητή Pope,
σε έργο του Ρίλκε, σε έργο του Άγγλου
ποιητή John
Donne, στον Τζ. Κ.
Τσέστερτον, στον Ουέλς, στην «Αλίκη στη
χώρα των θαυμάτων» και
στο σίκουελ, την «Αλίκη μέσα απ’ τον
καθρέφτη», στον Τσέχοφ, με ονομασίες
γυναικείων χαρακτήρων από τα έργα του
αλλά και τίτλο θεατρικού του. Το αστείο
είναι ότι σε άλλο έργο με κάπως παρόμοιο
θέμα (Άρθουρ Καίσλερ, Η
πράξη της δημιουργίας: Μια μελέτη του
συνειδητού και του ασυνείδητου στην
επιστήμη και στην τέχνη, εκδόσεις
Χατζηνικολή) αναφέρεται το ίδιο ακριβώς
απόσπασμα του ίδιου έργου του Pope.
Παρόλο
το ιατρικό του θέμα είναι μάλλον
ευκολοδιάβαστο και συναρπαστικό. Ο
αναγνώστης αισθάνεται δέος διαβάζοντάς
το σχετικά με τις εγκεφαλικές λειτουργίες,
τις οποίες συχνά θεωρούμε δεδομένες.
Οι αφηγήσεις δεν αφορούν μόνο ασθένειες,
αλλά εμπλέκουν και τις πραγματικά
απίστευτες δυνατότητες του εγκεφάλου
για αποκατάσταση. Όσο αλλόκοτες είναι
οι ίδιες οι ασθένειες που περιγράφονται
στις αφηγήσεις το ίδιο παράδοξες και
ιδιοφυείς μερικές φορές είναι οι
προσπάθειες των ασθενών για αποκατάσταση
των βλαβών.
Άλλες
ιστορίες είναι τραγικές, άλλες αισιόδοξες,
μια είναι πολύ συγκινητική αλλά αποπνέει
ένα αίσθημα γαλήνης, κάνα δυο είναι
τραγελαφικά κωμικές ενώ μία θυμίζει
ιστορία τρόμου. Στις περισσότερες
αφηγήσεις υπάρχει η μαγεία της τέχνης
(της μουσικής, του θεάτρου, της ζωγραφικής,
της γλυπτικής), της δημιουργικότητας
και της φύσης. Γενικά, ακόμη και στις
πιο τραγικές περιπτώσεις υπάρχει
αισιοδοξία μέσω της κατανόησης.
Μια
αφήγηση, «Ο λόγος του προέδρου» έχει
και υποδόριο πολιτικό σχόλιο, καθώς τα
παράδοξα της νευρολογίας καταλήγουν
σε μια υπαινικτική κριτική του ξύλινου
λόγου των πολιτικών. Πιθανώς, σε αυτό
το αφήγημα «φωτογραφίζεται» συγκεκριμένος
πολιτικός.
Δύο
ιστορίες, συγκεκριμένα η «Ακράτεια
Νοσταλγίας» και οι «Δαιμονισμένοι»,
έχουν λιγότερο διηγηματική μορφή. Η
διήγηση με τίτλο «Φαντάσματα» έχει
επίσης διαφορετική δομή, καθώς αποτελείται
από μικροδιηγήματα.
Η
μόνη ιστορία που δεν μου φάνηκε τόσο
εύπεπτη είναι και η μόνη ανάλυση η οποία
δεν αφορά σύγχρονη περίπτωση ασθενούς,
αλλά δίνει μια ιατρική ερμηνεία στα
οράματα της Αγίας Χίλντεγκαρντ του
Μπίνγκεν. Αυτό που θεωρώ συγκινητικό
σε αυτό το αφήγημα είναι ότι, με κάποιο
τρόπο, ο συγγραφέας καταφέρνει και η
εξήγηση δεν αλλοιώνει την μαγεία και
τη σοβαρότητα του θρησκευτικού αισθήματος.
Η
θεματική ενότητα «Ταξίδια» είναι η πιο
ποιητική. Εδώ, η μελέτη του εγκεφάλου
μετατρέπεται σε ποίηση! Μου άρεσε
ιδιαίτερα ότι ενώ το θέμα της ενότητας
αφορά οραματικές διαταραχές, ο συγγραφέας
δεν προσπαθεί να μειώσει τον προσωπικό
και ψυχολογικό χαρακτήρα τους.
Τα
περιστατικά του βιβλίου συνδέονται
συχνά με τα τεκταινόμενα σε ένα άλλο
βιβλίο του ίδιου συγγραφέα, τα «Ξυπνήματα».
Δεν απαιτείται όμως για την κατανόηση
του παρόντος βιβλίου η ανάγνωση των
«Ξυπνημάτων», καθ
ώς εξηγούνται περιληπτικά
τα κοινά σημεία των δύο βιβλίων.
Ίσως
να έχω επηρεαστεί από την πολιτική
ορθότητα, αλλά σε κάποια σημεία
δυσαρεστήθηκα από την φρασεολογία την
οποία μεταχειρίζεται ο συγγραφέας.
Συγκεκριμένα, για άτομα με διανοητικά
προβλήματα ο συγγραφέας χρησιμοποιεί
την λέξη «καθυστερημένος». Ίσως αυτό
ήταν η ορολογία της εποχής κατά την
οποία γράφτηκαν αυτές οι αφηγήσεις και
αργότερα απέκτησε η λέξη αυτή υποτιμητική
χροιά. Επίσης, δεν μ’ άρεσε ότι ο
συγγραφέας όταν μιλάει για τους
πρωτόγονους χρησιμοποιεί τη λέξη «οι
άγριοι». Ας έγραφε, για παράδειγμα, «οι
ιθαγενείς ή οι πρωτόγονοι λαοί».
Γενικά,
μπορεί να ειπωθεί ότι ανήκει στο ίδιο
ευρύτερο είδος με τα βιβλία του Ίρβιν
Γιάλομ. Αυτό το ιδιαίτερο είδος αφήγησης
θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μυθοποιημένη
επιστήμη. Είναι πάντως πολύ περισσότερο
ιατρικό από τα βιβλία του Γιάλομ, καθώς
έχει αρκετή ορολογία για τον εγκέφαλο
και παραπομπές σε επιστημονική
βιβλιογραφία. Παρόλο το επιστημονικό
του πλαίσιο όμως είναι αρκετά ευκολοδιάβαστο
για τον μορφωμένο αλλά μη ειδικό
αναγνώστη, καθώς τα ιατρικά συμπλέκονται
με την ανθρώπινη κατανόηση και ενσυναίσθηση
και δημιουργούν αίσθημα δέους.
Βαθμολογία:
10/10
Τίτλος βιβλίου: Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο
Συγγραφέας:
Oliver Sacks
Μετάφραση:
Κώστας Πόταγας
Εκδόσεις
Άγρα
Αριθμός
σελίδων: 377
